Queen: “Bohemian Rhapsody”

02/11/2023

Κατηγορία: Art Rock

5235

[Μια προσωπική προσέγγιση της ιστορίας πίσω από τους στίχους]...So you think you can stone me and spit in my eye? So you think you can love me and leave me to die? Just gotta get out, just gotta get right outta here! Nothing really matters, anyone can see...

 

Η χολιγουντιανή ταινία με θέμα την πορεία ενός από  τα σημαντικότερα μουσικά σχήματα όλων των εποχών, των βρετανών Queen, ήταν μόνο η αφορμή  για να ξαναθυμηθούμε ότι αυτή η μπάντα, το 1975, έφτασε στο απόγειό της με την καθηλωτικά παράξενη στις αντισυμβατικές της νόρμες και σίγουρα αριστουργηματική σύνθεση Bohemian Rhapsody”, το κατά πολλούς αρτιότερo ροκ κομμάτι και αν μη τι άλλο το ακριβότερο σίνγκλ όλων των εποχών, έχοντας επάξια κερδίσει και μία θέση στο Grammy Hall of Fame (το 2004).
Ως ιδέα δουλευόταν στο μυαλό του υπερχαρισματικού φρόντμαν του συγκροτήματος, Freddie Mercury, από τα τέλη της δεκαετίας του ’60. Ολοκληρώθηκε ως σύνθεση το 1975 και συμπεριλήφθηκε στο τέταρτο στούντιο άλμπουμ του συγκροτήματος A Night At the Opera”. Kυκλοφόρησε και ως ξεχωριστό σινγκλ με παραγωγό τον Roy Thomas Baker γνωρίζοντας πρωτόγνωρη εμπορική επιτυχία (είναι το τρίτο πιο εμπορικό σινγκλ στη Βρετανία) με πωλήσεις πάνω από έξι εκατομμύρια αντίτυπα ανά τον κόσμο και παραμένοντας στην κορυφή του UK Singles Chart για εννέα συνεχόμενες εβδομάδες και για 5 ακόμη, το 1991, στην επανακυκλοφορία του μετά τον θάνατο Mercury.
Η σχεδόν έξι λεπτών διάρκειά του πονοκεφάλιασε τη δισκογραφική, αλλά ο Mercury ήταν ανένδοτος, δεν έπρεπε να κοπεί ούτε δευτερόλεπτο. Ως από μηχανής Θεός ο dj και προσωπικός φίλος του Mercury Kenny Everett έδωσε τη λύση παίζοντας το κομμάτι στην εκπομπή του στον σταθμό Capital Radio και κάνοντάς το έτσι άμεσα γνωστό από πλήθος κόσμου πριν καν κυκλοφορήσει ως σινγκλ. Σ’ αυτό ασφαλώς συνέβαλε και το απρόσμενα πρωτοποριακό για την εποχή του βίντεο που το συνόδευσε, όπου για πρώτη φορά χρησιμοποιήθηκαν εφέ, στα χρόνια που η έννοια του βίντεο κλιπ δεν υπήρχε καν καλά καλά.


Το Bohemian Rhapsody” ως σύνθεση ξεδιπλώνεται σαν ένα γαϊτανάκι ήχων και μουσικών διακυμάνσεων μετουσιώνοντας μια αληθινή εμπειρία για κάθε μουσικόφιλο. Κρατώντας τον γενικότερο progressive rock χαρακτήρα της εποχής που γράφτηκε, περνάει μεστά και διαδοχικά μέσα από διάφορα μουσικά είδη: την μπαλάντα, την όπερα, τη χαρντ ροκ.
Η a capella εισαγωγή με τη φωνή του Mercury δίνει τη θέση της σε ένα μεγαλειώδες πιάνο. Στη συνέχεια έρχεται η μπαλάντα με πρωταγωνιστή το μπάσο του John Deacon, παίρνει τη σκυτάλη το κιθαρικό σόλο του Brian May και ακολουθεί το περίφημο «ψευδοόπερα» τμήμα που καταλήγει στο ροκ ιντερλούδιο με το κιθαριστικό ριφ στο προσκήνιο.
Όσο για τους βγαλμένους από τον χώρο του φανταστικού στίχους, πολλές οι ερμηνείες εδώ και χρόνια: από την εκδοχή ότι αντλεί τη θεματική του από τον «Ξένο» του Καμύ , ότι στο επίκεντρο βρίσκεται η αυτοκτονία αλλά και η ψυχοσύνθεση του δράστη ανθρωποκτονίας λίγο πριν από την εκτέλεση έως ότι είναι μάτσο ασυνάρτητες λέξεις που δεν βγάζουν κανένα απολύτως νόημα.
Η επίσημη θέση του γκρουπ είναι ότι πραγματεύεται την ιστορία ενός νέου που μπλέκει σε έναν φόνο κατά λάθος και κατ’ αντιστοιχία προς τον Φάουστ, πουλά την ψυχή του στον διάβολο [αναφέρεται με ένα από τα ονόματά του (Beelzebul].
Ακόμη και η αναφορά στον διάσημο αστρονόμο, Gallileo  χώρεσε, για χάρη του κατέχοντος διδακτορικό τίτλο στην αστροφυσική, κιθαρίστα του γκρουπ, Brian May. Ο ίδιος ο Mercυry είχε αποφύγει να δώσει τη δική του εκδοχή, παρά έκανε μόνο λόγο για «ένα κομμάτι που μιλά για τις ανθρώπινες σχέσεις». Η ιστορία πάντως απέδειξε ότι επρόκειτο για μια προσωπική υπόθεση του Mercury που είχε κατά πολύ να κάνει με τα βιώματα και τα τραύματά του.
 

Το θέμα της έννοιας των στίχων ξεκαθαρίζει περισσότερο αν ιδωθεί μέσα από τη ματιά του Mercury. Αναλογιζόμενοι τον τρόπο που θέλησε να ζήσει, τους δαίμονες που τον καταδίωκαν, την παιδική του ηλικία, τη σχέση του με τις γονείς του και στη συνέχεια με το άλλο φύλο και τις αγωνίες που μοιραία βιώνει κάθε δημιουργός που θέλει να αφήσει το στίγμα του, τα κομμάτια του παζλ παίρνουν τη θέση τους αυτόματα. Ο σεξουαλικός του προσανατολισμός που πήρε ξεκάθαρη μορφή μετά την επτάχρονη σχέση του με τη Mary Austin, τον έκανε να αισθάνεται αφόρητες της συμβάσεις της εποχής του που κατέκριναν κι έβαζαν στο περιθώριο κάθε είδους ομοφυλοφιλικής τάσης. Προσπαθώντας να τινάξει από πάνω την καταπίεση των κοινωνικών κανόνων, να ξεφύγει από μια συμβατική κατάσταση που υπέμεινε «για τα μάτια του κόσμου» και να εκφράσει ελεύθερα τις ερωτικές του (και όχι μόνο) προτιμήσεις επιλέγοντας έναν φιλελεύθερο και μποέμικο (“bohemian rhapsody”) τρόπο ζωής, βγάζει κραυγή αγωνίας: “Mamma Mia let me go”. Αυτή θα μπορούσε να είναι και μια πρώτη επιφανειακή ανάγνωση των στίχων.
Στην πραγματικότητα μπορεί και να θέλει να περιγράψει τη στάση ζωής που χαρακτήριζε όχι μόνο τον Mercury αλλά και πολλούς άλλους στο ίδιο μήκος κύματος με αυτόν. Όσοι τον γνώρισαν είχαν την άποψη ότι επρόκειτο εκ πρώτης όψεως για έναν ελαφρύ, αστείο τύπο, ενώ στην πραγματικά ήταν ένας ιδιαίτερα πολύπλοκος, ανασφαλής, μυστηριώδης και ευαίσθητος άνθρωπος, στοιχεία που αποτυπώνονται απόλυτα στο “Bohemian Rhapsody”. Ο κεντρικός ήρωας στο κομμάτι θα μπορούσε να είναι και ο ίδιος. Ένας ήρωας που σκοτώνει όχι έναν άλλο άνθρωπο, αλλά τον ίδιο του τον εαυτό, έναν εαυτό που για χρόνια αναγκάζεται να ζει και να λειτουργεί για χάρη των άλλων και ξαφνικά αποφασίζει να αφήσει περιθώριο να εκφραστεί όπως πραγματικά είναι (“Goodbye, everybody, I' ve got to go, Gotta leave you all behind and face the truth”), κάτι που δεν θα αρέσει στους περισσότερους και θα πληγώσει τους κοντινούς του ανθρώπους (“Mama, ooh, Didn't mean to make you cry”).
Δεν γίνεται όμως διαφορετικά,δεν υπάρχει επιστροφή θα χρειαστεί να κάνουν κουράγιο για να τον δεχτούν (“If I'm not back again this time tomorrow, Carry on, carry on as if nothing really matters”).
Γνωρίζοντας το βάρος των επιλογών του ζητά συγγνώμη και φτάνει ακόμη και στο σημείο να εύχεται και να μην είχε γεννηθεί ποτέ (“I sometimes wish I'd never been born at all”).
Καταστάσεις που πηγάζουν (αναντίρρητα) από ένα οδυνηρό παρελθόν διάσπαρτο από απογοητεύσεις και χτυπήματα που πλήγωσαν ανεπανόρθωτα το μικρό παιδί και το έκαναν να αισθάνεται ακόμη πιο μικρό και ασήμαντο.
Ένα παιδί φτωχό από αγάπη (“I’m just a poor boy, nobody loves me”) που αναγκάστηκε να σκληρύνει χωρίς να στηρίζεται στους γύρω του για να μπορέσει να συνεχίσει (“I need no sympathy, Because I'm easy come, easy go, Little high, little low,
Any way the wind blows doesn't really matter to me, to me”
).

Διαπιστώσεις βαθιά προσωπικές και βιωματικές και γι’ αυτό ίσως δεν έτυχαν περαιτέρω εξήγησης και ανάλυσης από τον Mercury. Μπορεί και ο ίδιος να μην ήθελε να θυμάται τα δύσκολα παιδικά του χρόνια, όταν αποτελούσε αντικείμενο χλευασμού από τους συμμαθητές του για την παράξενη οδοντοστοιχία του, φτάνοντας στο σημείο να του κολλήσουν και το ψευδώνυμο “Bucky”, γεγονός που τον έκανε να βρει ανακουφιστική διέξοδο στη μουσική.



Και τελικά ξεπροβάλλει ως επιστέγασμα όλων των φιλοσοφικών στοχασμών του Mercury μια μοιραία διαπίστωση: Ότι όλος αυτός ο αγώνας προς την κατάκτηση της ευτυχίας, της κυριάρχησης πάνω στον φόβο και τις προκαταλήψεις, η αγωνία για μια ζωή ελεύθερη και γαλήνια δυστυχώς καταλήγει στη ματαιότητα, ότι τελικά δεν είχε και τόση σημασία, «πολλή φασαρία για το τίποτα»:Nothing really matters, Anyone can see, Nothing really matters,
Nothing really matters to me”
.
Η παγωμένη, κουρασμένη, σχεδόν αδιάφορη φωνή του Mercury στο outro όπως τραγουδά, σχεδόν σα να απαγγέλει, τους στίχους αυτούς δηλώνει την πληγωμένη αλήθεια του. Μια αλήθεια που βγαίνει ως τελικό συμπέρασμα μιας ιστορίας που εκτυλίσσεται σαν τη ζωή του ανθρώπου: από την ηρεμία της παιδικής αθωότητας (το κλασικό intro με το πιάνο που με λίγη φαντασία θυμίζει παιδική μελωδία), την ενηλικίωση και τη σταδιακή ωρίμανση (όπερα), τον ενθουσιασμό του δημιουργικού ανθρώπου που θέλει να δαμάσει τη ζωή και να πραγματοποιήσει τα όνειρά του (hard rock μέρος) και τελικά την ώριμη συνειδητοποίηση της ματαιότητας αυτού του αγώνα (το μελαγχολικό outro).   
Όπως και να ‘χει ο καθένας θα μπορούσε να δώσει τη δική του ερμηνεία για το «τι θέλει να πει ο ποιητής» με το Bohemian Rhapsody. Ίσως και να είναι αυτή η γοητεία του και ίσως και ο ίδιος ο δημιουργός της να ήθελε να το αφήσει στη φαντασία όσων θα μπουν στον κόπο να αναζητήσουν νοήματα πίσω από τις λέξεις. Νοήματα πανάρχαια και διαχρονικά, βουτηγμένα στην αγωνία και την αμαρτία της κάθε μία ξεχωριστά προσωπικής ιστορίας του καθενός από εμάς, όπως εκτυλίσσεται θαυμάσια, γοητευτικά, συναρπαστικά αλλά και μάταια στον χωρόχρονο της συμπαντικά ασήμαντης ύπαρξής μας.
 
Bohemian rhapsody (lyrics)
 
Is this the real life? Is this just fantasy?
Caught in a landslide, no escape from reality
Open your eyes, look up to the skies and see
I'm just a poor boy, I need no sympathy
Because I'm easy come, easy go, little high, little low
Any way the wind blows doesn't really matter to me, to me
Mama, just killed a man
Put a gun against his head
Pulled my trigger, now he's dead
Mama, life had just begun
But now I've gone and thrown it all away
Mama, ooh, didn't mean to make you cry

If I'm not back again this time tomorrow
Carry on, carry on as if nothing really matters
Too late, my time has come
Sends shivers down my spine, body's aching all the time
Goodbye, everybody, I've got to go
Gotta leave you all behind and face the truth
Mama, ooh, I don't want to die
I sometimes wish I'd never been born at all
I see a little silhouetto of a man
Scaramouche, Scaramouche, will you do the Fandango
Thunderbolt and lightning, very, very fright'ning me
(Galileo) Galileo, (Galileo) Galileo, Galileo figaro magnifico
(I'm just a poor boy, nobody loves me)
He's just a poor boy from a poor family
Spare him his life from this monstrosity
Easy come, easy go, will you let me go?
Bismillah! No, we will not let you go
(Let him go) Bismillah! We will not let you go
(Let him go) Bismillah! We will not let you go
(Let me go) Will not let you go
(Let me go) Will not let you go
(Let me go) Ah, no, no, no, no, no, no, no

(Oh mamma mia, mamma mia) Mama mia, let me go
Beelzebub has a devil put aside for me, for me, for me
So you think you can stone me and spit in my eye?
So you think you can love me and leave me to die?
Oh, baby, can't do this to me, baby!
Just gotta get out, just gotta get right outta here!
Nothing really matters, anyone can see
Nothing really matters
Nothing really matters to me
Any way the wind blows

Songwriter:
Freddie Mercury

Γράφει η Μαρία Γεωργιάδου